საქართველოს ჰიდრო ენერგეტიკული პოტენციალის შეფასება და ეკოლოგიური პრობლემები

Abstract

დღეს ჰიდროენერგეტიკის პრობლემა საქართველოში განსაკუთრებით აქტუალურია. დღევანდელი ვითარება თითქმის ოთხი ათწლეულის წინ განვითარებული პროცესებიდან გამომდინარეობს. ამიტომ, ბუნებრივია ისმის კითხვა: როგორი იყო საბჭოთა კავშირის არსებობის ბოლო წლებში მოთხოვნილება ელექტროენერგიაზე და რანაირად ნაწილდებოდა იგი საქართველოს სახალხო-სამეურნეო კომპლექსსა და მოსახლეობაზე? საწყის წერტილად მოსახერხებელია ავიღოთ 1988 წელი, როცა ელექტროენერგიის მოხმარებამ მაქსიმუმს მიაღწია.Aამ წლის განმავლობაში საქართველომ დახარჯა 18 მილიარდი კვტ.სთ. ენერგია, საიდანაც მსხვილმა მრეწველობამ მოიხმარა 26%, სოფლის მეურნეობამ 6,4%, ტრანსპორტმა - 5%, მშენებლობამ - 2,5%, საყოფაცოვრებო-კომუნალურმა სექტორმა - 21%, სხვა ხარჯებმა შეადგინა 20%, ხოლო დანაკარგებმა და საკუთრივ ენერგეტიკული ობიექტების საჭიროებებმა - 18,5%. სხვა ხარჯები ნაწილდებოდა მრეწველობის იმ დარგებზე, რომლებიც წამყვანი არ იყო სახალხო მეურნეობაში. ძირითადად ეს იყო ადგილობრივი მრეწველობის ობიექტები. 1988 წლის შემდეგ ელექტროენერგიის მოხმარება ყოველწლიურად მცირდებოდა ისე, რომ 1994 წელს, მიახლოებითი შეფასებით, სულ მოხმარებული იყო 7-8 მილიარდი კვტ.სთ. ელექტროენერგია, რომლის 25-30% იმპორტირებული იყო მეზობელი სახელმწიფოებიდან: სომხეთიდან, აზერბაიჯანიდან და თურქეთიდან. ენერგეტიკისა და ჰიდრონაგებობათა სამეცნიერო ინსტიტუტის იმდროინდელი გაანგარიშებით 2000 წლისათვის საქართველოს დასჭირდებოდა მინიმუმ 15 მილიარდი კვტ.სთ. ელექტროენერგია წლის განმავლობაში, რათა სახალხო-სამეურნეო კომპლექსი ნორმალურად ამუშავებულიყო და დაკმაყოფილებულიყო მოსახლეობის მინიმალური საყოფაცხოვრებო მოთხოვნები. ასეთი პროგნოზი გულისხმობდა ელექტროენერგიის იმპორტს, დაახლოებით 6 მილიარდ კვტ.სთ. ოდენობით. იგივე პერიოდისათვის, ევროგაერთიანების ტექნიკური დახმარების საბჭოს ექსპერტთა გაანგარიშებით, საქართველოსათვის საკმარისი იქნებოდა 12 მილიარდი კვტ.სთ. ენერგია, ანუ დაახლოებით იმდენი, რასაც დღეს მოვიხმართ. თუმცა, ასეთი შეფასება გულისხმობდა ენერგო დამზოგი ტექნოლოგიების დანერგვას და ფართოდ გამოყენებას მრეწველობასა და სოფლის მეურნეობაში, რაც დღემდე მიუღწეველ ამოცანად რჩება. წარსულის მწარე გამოცდილებიდან გამომდინარე ბევრისათვის აშკარა გახდა, რომ შეუძლებელია ქვეყნის სრული დამოუკიდებლობის მიღწევა ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის გარეშე. ამ სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე პრობლემის გადაწყვეტის ძირითადი ფაქტორია იმ ენერგეტიკული რესურსის რაციონალურად გამოყენება, რომელიც საქართველოს გააჩნია. ბუნებრივია, რომ ჩვენი მთავარი სიმდიდრეა ჰიდრორესურსი. რადგანაც მდინარეებში წყლის ხარჯს მკვეთრად სეზონური ხასიათი აქვს, საბჭოთა პერიოდში ჰიდროენერგეტიკოსები აუცილებლად მიიჩნევდნენ დიდი წყალსაცავების შექმნას, რაც უმეტესად, კასკადური პრინციპით უნდა განხორციელბულიყო. წყალსაცავების მშენებლობას ხშირად თან ახლავს განსაკუთრებულ ად უარყოფითი მომენტი. თუმცა, მიკროკლიმატურ ცვლილებებზე აპრიორი ცალსახად უარყოფით კონტექსტში მსჯელობა არაკორექტულია, რადგან ატმოსფერო ლოკალურ მასშტაბებში არ წარმოადგენს ჩაკეტილ თერმოდინამიკურ სისტემას. ამიტომ, ატმოსფერული პარამეტრების მცირე შეშფოთებას არ შეუძლია გამოიწვიოს კატასტროფული შედეგები მასშტაბური კლიმატური ცვლილებების სახით. უარყოფითი ეკოლოგიური ზემოქმედების თვალსაზრისით თბოელექტროსადგურები ჰიდროელექტრო¬სადგურებზე არა ნაკლები ზიანის მომტანები არიან.

Nowadays in Georgia, the problem of hydropower is especially actual. Today’s situation is caused by the processes that have developed during the last four decades: what was the need for electricity in the last years of the existence of the Soviet Union and how was it distributed between the national economy and the population? It would be convenient to name year 1988 as the starting point, when power consumption reached its maximum. During this year, Georgia used 18 billion kw/h of electric energy, including 26% in large-scale industry, 6.4% in agriculture, 5% in transport, 2.5% in construction, and 21% - in the household and utility sector, other expenses covered 20%, and the loss and needs of purely power facilities - 18.5%. Other expenses were distributed to those branches of industry that were not leading in the national economy. Basically, these were objects of local industry. After 1988, the consumption of electricity decreased every year so that in 1994, according to a rough estimate, a total of 7-8 billion kw/h of electricity was consumed, 25-30% of which was imported from neighboring states: Armenia, Azerbaijan and Turkey. According to the calculations of the Scientific Institute of Energy and Hydro Engineering of that time, by the year 2000 Georgia would annually use at least 15 billion kw/h of electricity for the normal functioning of the national economy and meet the minimum domestic needs of the population. This forecast implied the import of electricity in the amount of approximately 6 billion kw/h. By the same period, according to the calculations of the Council of Technical Assistance of the European Union, 12 billion kw/h of electric energy would be enough for Georgia, i.e., approximately as much as we use today. However, such an assessment implied the introduction of energy-saving technologies and their widespread use in industry and agriculture, which to this day remains an inaccessible task. Based on the negative experience of the past years, it became clear to many that it is impossible to achieve the full independence of the country without power independence. The main factor of this vital problem is the rational use of Georgia’s available water resources. Naturally, our main wealth is water resources. Since the flow of water in the rivers is purely seasonal, during the period of the Soviet Union, hydropower specialists considered it necessary to create large reservoirs, which often had to be implemented in a cascading manner. Constructing a reservoir is often accompanied by a negative moment, though the judgment about microclimatic changes in a priori definite negative context is incorrect, since the atmosphere on a local scale does not represent a closed thermodynamic system. Therefore, the slightest perturbation in atmospheric parameters cannot cause catastrophic results in the form of large-scale climate changes. In regard to negative economic impact, thermal power plants are as harmful as hydroelectric power plants.

Сегодня в Грузии особенно актуальна проблема гидроэнергетики. Сегодняшняя ситуация обусловлена процессами, которые развивались в течение последних четырех десятков лет: какова была потребность на электроэнергию в последние годы существования Советского Союза и как она распределялась между народно-хозяйственным комплексом и населением? За начальную точку удобнее назвать 1988 год, когда потребление энергии достигло своего максимума. В течение этого года Грузия потребила 18 миллиардов квт/ч энергии, в том числе на долю крупной промышленности приходится 26%, на долю сельского хозяйства – 6,4%, транспорта – 5%, строительства – 2,5%, бытового-коммунального сектора – 21%, другие расходы составили 20%, а на долю потерии и потребности сугубо энергетических объектов – 18,5%. Другие расходы распределялись на те отрасли промышленности, которые не были ведущими в народном хозяйстве. В основном это были объекты местной промышленности. После 1988 года потребление электроэнергии с каждым годом уменьшалось так, что в 1994 году, по приближенной оценке, всего было потреблено 7-8 миллиардов квт/ч электроэнергии, 25-30 % которой была импортирована из соседних государств: Армении, Азербайджана и Турции. При тогдашних расчетах научного Института энергетики и гидростроительства к 2000 году Грузия ежегодно использовала бы минимум 15 миллиардов квт/ч энергии для нормального функционирования народно-хозяйственного комплекса и удовлетворения минимальных бытовых потребностей населения. Такой прогноз подразумевал импорт электроэнергии в количестве приблизительно 6 миллиардов квт/ч. К тому же периоду по расчетам совета технической помощи Евросоюза, для Грузии было бы достаточно 12 миллиардов квт/ч энергии, т.е. приблизительно столько, сколько употребляем мы сегодня. Хотя такая оценка подразумевала внедрение электроэкономных технологий и их широкое использование в промышленности и сельском хозяйстве, что до сегодняшего дня остается недоступной задачей. Исходя из негативного опыта прошлых лет, для многих стало ясно, что невозможно достичь полной независимости страны без энергетической независимости. Основным фактором этой жизненно важной проблемы является рациональное использование имеющегося гидроресурса Грузии. Естественно, наше главное богатство гидроресурс. Так как в реках расход воды имеет сугубо сезонный характер, в период Советского Союза гидроэнергетики считали обязательным создание больших водохранилищ, что часто должно было быть реализовано по каскадному принципу. Строительство водохранилищ часто сопровождается отрицательным моментом, хотя суждение о микроклиматических изменениях априори однозначно в отрицательном контексте некорректно, так как атмосфера в локальном масштабе не представляет замкнутую термодинамическую систему. Поэтому, малейшее возмущение атмосферных параметров не может вызвать катастрофические результаты в виде масштабных климатических изменений. С точки зрения отрицательного экономического воздействия теплоэлектростанции вредят также, как гидроэлектростанции.