გაუდაბნოების ხელშემწყობი პროცესი საქართველოში და მისი შეფასების ანალიზური კრიტერიუმი

Abstract

გაუდაბნოების ხელშემწყობი პროცესების დასახასიათებლად გამოყენებულია ნიადაგის ზედაპირის ტემპერატურა და ნალექები. აღნიშნული ელემენტების 40-წლიანი ან მეტი პერიოდის საშუალო თვიურ და თვიური ჯამების მონაცემთა ანომალიებიდან წლის თბილ სეზონში, ხელშემწყობ პირობებად აღებულია შემთხვევები, როცა მიყოლებით სამი და მეტი თვის განმავლობაში ტემპერატურის გადახრები ყოველთვიურად  0.50C, ხოლო იგივე თვეებში ნალექების ანომალიები უარყოფითია. მათი ჯამები აღებულ პერიოდში გაყოფილი წელთა რიცხვზე განსაზღვრავენ გაუდაბნოების ხელშემწყობი პროცესის ინტენსი-ურობას და ამ შეფარდებას პირობითად ვუწოდებთ გაუდაბნოების კოეფიციენტს. გამოთვლილია გაუდაბნოების კოეფიციენტის მნიშვნელობები საქართველოს 50-მდე დაკვირვების პუნქტის 1948-1990 წწ. მონაცემებით და განსაზღვრულია გაუდაბნოების ტემპერატურული და ნალექთა დეფიციტის კოეფიციენტების ალბათობათა განაწილება, რომლის ინტეგრებით შედგენილია გაუდაბნოების ხელშემწყობი პროცესის შეფასების 6-ბალიანი სკალა. აღნიშნული სკალით დადგენილია გაუდაბნოების ხელშემწყობი პროცესის ინტენსიურობის განაწილება საქართველოს ტერიტორიაზე.

For the description of desertification favouring processes, the earth surface temperature and precipitation are used. Among the anomalies of the above elements, 40 year mean monthly and monthly totals data, for the warm period of year, as the favouring conditions are taken those cases when for three or more consecutive months, the monthly temperatural anomalies  0.50C, while for the same months, the precipitation anomalies < 0 mm. Their total in the taken period, divided by the number of years, determines the desertification process intensity and is conditionally named the desertification coef-ficient. Values for these coefficients are calculated by use of data obtained within 1948-1990 of about 50 monitoring sites of Georgia and the temperature and precipitation probilities distribution is determined for the desertification process. By way of integration of the mentioned probability distribution, a six-mark scale is introduced for the desertification process estimation, with which, the intensity distribution of the above process is calculated for the territory of Georgia.

Для характеристики условий, способствующих процессу опустынивания, использованы температура по-верхности почвы и осадки. Из среднемесячных значений и месячных сумм 40-летнего и более периода данных об аномалиях указанных элементов в теплое время года, в качестве условий, способствующих процессу опустыни-вания, взяты случаи, когда на протяжении трех и более месяцев превышения температуры относительно нормы составыли ежемесячно  0.50С, а отклонения осадков за те же месяцы были отрицательными. Принято, что сумм аномалий за выбранный период, деленное на количество лет, определяет интенсив-ность процесса, способствующего опустыниванию, и это отношение условно названо коэффициентом опустыни-вания. Вычислены значения температурного коэффициента и коэффициента по осадкам процесса опустынивания для 50-ти пунктов Грузии и определены распределения их вероятностей. На основе интегрирования распределе-ния вероятностей 6-бальная шкала оценки процесса, способствующего опустыниванию. С помощью этой шкалы определено распределение интенсивности процесса, способствующего опустыниванию, на территории Грузии.